Τι ακριβώς είναι η παρατήρηση;

Γενικά είναι η προσεκτική, επισταμένη θέαση αντικειμένου ή γεγονότος ή και ανθρώπου. Φυσικά όταν παρατηρούμε κάτι ταυτόχρονα θέτουμε κι έναν σκοπό πχ το περπάτημα ενός ανθρώπου ή την ανάπτυξη ενός φυτού και όχι γενικά ένα φυτό ή κάποιον άνθρωπο. Βέβαια σε κάθε είδους παρατήρηση πάντα συμπεριλαμβάνεται και η αυτοπαρατήρηση. Δηλαδή, ο παρατηρητής εξετάζει πάντα προσεκτικά τη δικιά του συμπεριφορά και τα δικά του συναισθήματα κατά τη διάρκεια της παρατήρησης. Φυσικά όλ’ αυτά φαίνονται βουνό σε μια νέα μητέρα. Έχει άλλωστε τόσα να κάνει και μάλιστα πού να βρεθεί χρόνος και γι αυτήν την πολυτέλεια. Είναι όμως πολυτέλεια και χάσιμο χρόνου ή τελικά το αντίθετο;
“Τα μωρά δεν έρχονται με εγχειρίδιο χρήσης” – αυτά αποτελούν το εγχειρίδιο και γι’ αυτό με την παρατήρηση θα το “διαβάσουμε”! Όταν ο γονιός στρέφει την προσοχή του στο μωρό του, προσπαθεί να το καταλάβει και να το γνωρίσει από τις κινήσεις, τις εκφράσεις και το κλάμα του. Τότε θα μπορέσει σταδιακά ( κι όχι πάντα αρχικά) να ανταποκριθεί καλύτερα στις ανάγκες του μωρού το οποίο όταν νιώθει ότι γίνεται κατανοητό αναπτύσσει ασφάλεια, αυτοπεποίθηση και αίσθηση εμπιστοσύνης.

Πότε και πώς γίνεται η παρατήρηση;

Αρχικά πραγματοποιείται στην παρούσα στιγμή. Δεν παρατηρούμε αν το μωρό συμπεριφέρεται καλά ή κακά, αν κάνει αυτό που θέλουμε ή περιμένουμε, αν είναι όμορφο ή άσχημο. Παρατηρούμε τον τρόπο με τον οποίο μια μοναδική ανθρώπινη οντότητα,που βρέθηκε μαζί μας, ανταποκρίνεται στο περιβάλλον της. Αν κάποια στιγμή νιώσετε ότι κολλήσατε τότε αναρωτηθείτε “τι θέλει αυτήν τη στιγμή το μωρό που είναι στην αγκαλιά;” Αφήστε την περιέργεια να σας καταλάβει χωρίς βιασύνη. Για τις πρώτες δε μέρες ζωής του μωρού οι γονείς χρειάζεστε σίγουρα τη βοήθεια ένας του άλλου.

Συμβουλές για την παρατήρηση

• Κόψτε ταχύτητα – επιβραδύνετε. Απλά παρατηρήστε. Η παρατήρηση περιλαμβάνει προσεκτική και συνειδητή παρακολούθηση. Να είστε περίεργοι για το τι κάνει.
• Προσπαθήστε να φανταστείτε τι βιώνει και αισθάνεται.
• Γιατί νομίζετε ότι αισθάνεται έτσι; Ποια είναι τα στοιχεία ή τα μηνύματα της για εσάς; Τι παρατηρείτε;
• Τι παρατηρείτε για την αυθόρμητη δραστηριότητά του; Τι προσπαθεί να επικοινωνήσει;
• Όταν κολλήσετε, προσπαθήστε να γίνετε απλά εξεταστικοί. Περιγράψτε με λόγια τι βλέπετε να κάνει εκείνη ακριβώς τη στιγμή.
• Όταν το μυαλό σας ξεφεύγει – κάτι που θα κάνει συχνά – απλά το επαναφέρετε στην παρούσα στιγμή. Αφήστε το μωρό να είναι το επίκεντρό σας.
• Προσπαθήστε να προσδιορίσετε σε ποια από τις 6 καταστάσεις συνείδησης βρίσκεται. (δες σε προηγούμενη ανάρτηση)

Ο Αμερικανός παιδίατρος Dr. T. B. Brazelton, μετά από μακρόχρονη ασχολία με νεογνά, αναγνώρισε τις 6 καταστάσεις εγρήγορσης τους που περιγράφονται παρακάτω. Η γνώση τους βοηθάει την αποκρυπτογράφηση της συμπεριφοράς του μωρού σας και έτσι την καλύτερη αναγνώριση των αναγκών του. Όλα τα νεογνά περνούν από όλες ή αυτές κυκλικά μέσα στη μέρα. Το καθένα όμως σπαταλά μοναδικά διαφορετικό χρόνο κάθε φορά σε αυτές ανάλογα με την ωριμότητά του, την ηλικία του και τη ώρα της ημέρας.

1. ΒΑΘΥΣ ΥΠΝΟΣ: είναι ήσυχα ξαπλωμένο χωρίς να κινείται, τα μάτια είναι καλά κλειστά, η αναπνοή είναι βαθιά και ρυθμική χωρίς κάποια κινητική δραστηριότητα. Το μωρό μπορεί να έχει σύντομα ξαφνιάσματα αλλά δεν ξυπνάει. Σε αυτήν την κατάσταση οι ορμόνες αύξησης είναι ενεργείς.

2. ΕΝΕΡΓΟΣ (ΕΛΑΦΡΥΣ) ΥΠΝΟΣ: Κινείται ενώ κοιμάται, ξαφνιάζεται στους ήχους(τινάγματα), τα μάτια ερμητικά κλειστά αλλά μπορεί να υπάρχουν αργές περιστροφικές κινήσεις των ματιών, είναι δηλαδή REM ύπνος (γρήγορες κινήσεις των ματιών). Το σώμα τινάζεται και η αναπνοή φαίνεται άρρυθμη και ρηχή. Στο πρόσωπο παρατηρούνται γκριμάτσες, χαμόγελα,τινάγματα, κινήσεις στόματος, θηλαστικές κινήσεις και συνοφρύωμα. Πιστεύεται ότι σε αυτήν την κατάσταση πραγματοποιείται η ανάπτυξη και η διαφοροποίηση του εγκεφάλου.

3. ΥΠΝΗΛΙΑ (ΜΙΣΟΚΟΙΜΙΣΜΕΝΟ): Τα μάτια μπορεί να είναι και ανοιχτά και κλειστά αλλά να φαίνεται άτονο. Μπορεί να λαγοκοιμάται. Τα χέρια και τα πόδια κινούνται ομαλά. Η αναπνοή είναι ρυθμική αλλά γρηγορότερη και πιο ρηχή από ότι στον ύπνο. Τα νεογνά είναι πιθανό να διεγερθούν σε μια κατάσταση ήρεμης εγρήγορσης.

4. ΗΡΕΜΗ ΕΓΡΗΓΟΡΣΗ: Το σώμα και τα μάτια είναι σχετικά ήσυχα και ανενεργά με φωτεινά, λαμπερά μάτια. Τα οπτικά και τα ηχητικά ερεθίσματα προκαλούν προβλέψιμες αντιδράσεις. Είναι η κατάσταση στην οποία το βρέφος αλληλεπιδρά και επιβραβεύει συναισθηματικά τους γονείς του και είναι πιο δεκτικό στο παιχνίδι.

5. ΑΝΥΣΗΧΗ ΕΓΡΗΓΟΡΣΗ (ΓΚΡΙΝΙΑ): αποτελεί μια μεταβατική φάση για το κλάμα. Είναι δεκτικό σε εξωτερικά ερεθίσματα και είναι πιθανό να ηρεμήσει ή να βρεθεί σε ήρεμη εγρήγορση από ελκυστικά ερεθίσματα. Αν τα ερεθίσματα είναι υπερβολικά μπορεί να μεταπέσει σε γκρίνια. Οι κινήσεις τους είναι σπασμωδικές και ανοργάνωτες και οι οποίες μπορεί να τους προκαλέσουν τινάγματα.

6. ΚΛΑΜΑ: κλαίει και πιθανά ουρλιάζει. Ενεργοποιεί αυτόματες αντιδράσεις ενδιαφέροντος (έγνοιας), ευθύνης και ενοχής στους γονείς. Είναι ο πιο αποτελεσματικός τρόπος για να προσελκύσει τον φροντιστή του. Διαφορετικοί τύποι κλάματος επικοινωνούν πείνα, πόνο, πλήξη, δυσφορία (ενόχληση) και κούραση.

Φυσικά υπάρχουν άπειρες ενδιάμεσες καταστάσεις στην καθημερινότητα κι εκεί έγκειται και η διαφορετικότητα των ανθρώπων. Για παράδειγμα κάποιες φορές ο ένας γονιός θα πει ότι το παιδί είναι σε υπνηλία ενώ ο άλλος σε ελαφρύ ύπνο οπότε μάλλον θα αντιδράσουν διαφορετικά. Παρόλ’ αυτά αποτελεί μια πολύ χρήσιμη κατάταξη για την εκτίμηση της συμπεριφοράς των νεογνών τόσο στην καθημερινότητα όσο και στην έρευνα.
Σε πρώτη ανάγνωση όλα αυτά φαίνονται βουνό σε ένα γονιό. Γρήγορα όμως θα καταλάβει ότι όλες οι απαραίτητες φροντίδες του νεογνού γίνονται όταν βρίσκεται στις καταστάσεις 3 ή 4 οπότε τότε η αλληλεπίδραση θα είναι η μέγιστη δυνατή και το μωρό θα δείξει λιγότερα σημεία δυσφορίας. Επίσης ο βαθύς ύπνος βοηθάει το μωρό όχι μόνο στην ανάπτυξη αλλά και στον αυτοέλεγχο κατά τη μετάβαση από τη μια κατάσταση στην άλλη. Αν επίσης παρατηρήσει ένας γονιός ότι το μωρό του δυσκολεύεται να εναλλάξει ομαλά τις καταστάσεις τότε θα είναι πιο προσεχτικός, ήρεμος και αργός όταν θα θελήσει να κάνει μπάνιο το μωρό ή να το αλλάξει και θα ιεραρχεί διαφορετικά κάθε φορά τις ανάγκες του μωρού. Για παράδειγμα αν μια μέρα δείχνει κουρασμένο θα αποφύγει το μπάνιο και θα προωθήσει τον ύπνο.

Είναι από παλιά γνωστό ότι οι ανάγκες των νεογέννητων είναι τα εξής: μαμ, κακά και νάνι. Είναι όμως μόνον αυτές; Πώς τις ικανοποιούμε ώστε τα νεογέννητα να είναι ευχαριστημένα;

Κατ’ αρχήν τα μωρά επειδή είναι μικρότερα δεν σημαίνει ότι έχουν λιγότερες ανάγκες από τους ενήλικες. Έχουν σχεδόν τις ίδιες ανάγκες: να φάνε χωρίς άγχος με ηρεμία και αγάπη, να πέψουν το φαγητό(και να κάνουν κακά), να επικοινωνήσουν (ανάλογα με την ηλικία) με τους δικούς τους, να κινηθούν και να παίξουν ανάλογα με την ηλικία τους, να έχουν στιγμές χαλάρωσης, τρυφερότητας και ησυχίας και τελικά να κοιμηθούν. Άρα λοιπόν οι βιολογικές τους ανάγκες δεν αποτελούν απλά διαδικασίες που απαιτούν ιδιαίτερες τεχνικές γνώσεις. Φυσικά λόγω του μικρού μεγέθους τους οι γονείς χρειάζονται κάποιο χρόνο για να το συνηθίσουν.

Τα νεογνά έχουν όλες αυτές τις ανάγκες, που δεν μπορούν να τις ικανοποιήσουν μόνα τους. Διαθέτουν κι έναν μοναδικό τρόπο (τις πρώτες εβδομάδες ζωής τουλάχιστον) να ησυχάζουν: το θηλασμό. Ο θηλασμός προσφέρει εκτός του φαγητού, θερμότητα ψυχική και φυσική, επαφή – αγκαλιά, ενεργοποίηση του γαστρεντερικού τους συστήματος και τελικά ηρεμία. Και να ήξεραν να μιλήσουν πάλι δε θα μπορούσαν να τα ξεχωρίσουν αφού έχουν περάσει 10 μήνες στο υδάτινο περιβάλλον της μήτρας. Τι σημαίνει αυτό; Το κυριότερο ότι η άνωση του νερού τους έδινε μια αίσθηση ισορροπίας κι ελευθερίας στην κίνηση σε αντίθεση με τη βαρύτητα της γης όπου η κίνησή τους είναι περιορισμένη. Εκτός αυτού πείνα και δίψα δεν βίωσαν, δεν έκαναν κακά, τη διαφορά ζέστης και κρύου δεν τη αντιλήφθηκαν, η αίσθηση της αφής γνώρισε μόνον αυτήν του νερού, δεν έβλεπαν και η δραστηριότητα του εγκεφάλου τους αντιστοιχεί σε ύπνο (REM και non-REM). Το σίγουρο είναι ότι ακούνε από νωρίς γι’ αυτό συνιστάται να μιλάς και να τραγουδάς στο έμβρυο.

Άμεσα γεννιέται το ερώτημα: πώς θα ξέρω τι ακριβώς του συμβαίνει κάθε στιγμή ώστε να ικανοποιήσω τις ανάγκες του;

Η αναγνώριση των βασικών αναγκών ενός νεογνού είναι μια διαδικασία αμφίδρομη αφού και τα δύο μέρη γονείς και μωρό δεν γνωρίζουν. Όλα ξεκινούν με το θηλασμό και την αγκαλιά. Εκεί κατά κανόνα το μωρό είναι ήρεμο. Μετά τις πρώτες 10 μέρες που θα έχει ανακτήσει το βάρος γέννησης και οι γονείς θα έχουν κάπως βρει τους ρυθμούς τους αρχίζει η παρατήρηση που θα την αναλύσουμε πολύ σύντομα.